گزارش نشست آینده‌پژوهی و پاسخگویی اجتماعی دانشگاه
پیش نشست آینده‌پژوهی و پاسخگویی اجتماعی دانشگاه روز چهارشنبه 26 آبان 1400 با همکاری دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) و دانشگاه سوره برگزار شد. در این نشست دکتر حاکم قاسمی رئیس پژوهشکده آینده پژوهی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) با موضوع «آینده‌پژوهی دانشگاه در ایران»، دکتر محمد حسینی مقدم عضو هیأت علمی گروه مطالعات آینده نگر، مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، با موضوع «روندهای جهانی علم و فناوری و مروری بر تحولات دانشگاه در ایران» سخنرانی کردند.
این نشست از جمله پیش همایشهای همایش آینده پژوهی آموزش عالی و توسعه پایدار است که روز 24 آذر 1400 با میزبانی دانشگاه سوره و همکاری دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) و سایر مراکز آموزشی و پژوهشی برگزار می شود.
دکتر حاكم قاسمي دانشیار و رئیس پژوهشکده آینده پژوهی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) در سخنرانی خود تحت عنوان "آینده‌پژوهی دانشگاه در ایران" به تحلیل تحولات عرصه آموزش عالی و تاثیرات آن بر آینده دانشگاهها پرداختند. دکتر قاسمی به تجزیه و تحلیل تغییرات در حال وقوع در عرصه آموزش عالی و دانشگاهها پرداختند و چشم اندازی از دانشگاه آینده ترسیم کردند. دکتر قاسمی با اشاره تغییرات سریع و تحولات گسترده در جهان امروز مسئله آموزش عالی را تلاش برای سازگار کردن خود با این شرایط و پاسخگویی به نیازها و تقاضاهای جدید و نوظهور دانست و بر این اساس گفت پرسش اصلی که باید بدان پاسخ داده شود این است که: با رویکردی آینده نگر، با توجه به تغییرات عمیق و گسترده، چه تغییری برای دانشگاه ها و آموزش عالی درحال وقوع، و چه تصویری از آینده دانشگاه در حال ظهور است؟ و مواجهه آموزش عالی و دانشگاهها با این تغییرات و تصویر در حال ظهور چگونه است؟
دکتر قاسمی با ترسیم وضعیت موجود دانشگاه و آموزش عالی به روندهای تاثیرگذار بر دانشگاه و آموزش عالی اشاره کرد و گفت تداوم این روندها تصویری از آینده دانشگاهها ترسیم می کند که با تصویر سنتی از دانشگاه و آموزش عالی متفاوت است. رئیس پژوهشکده آینده پژوهی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) مهمترین روندهای موثر بر آموزش عالی و دانشگاهها را به شرح زیر اعلام کرد:
1- روند اسباب کشی و انتقال از فضای واقعی به فضای مجازی،
2-روند پیشرفت، توسعه و فراگیری استفاده از فناوری ارتباطات و تسهیل روابط بر آموختن در خارج از چارچوبهای رسمی موجود و به صورت فراگیر و جهانی،
3-روند رو به گسترش و افزایش توزیع و ترویج دانش و اطلاعات و تسهیل دسترسی به یافته های علمی و اطلاعات در خارج از چارچوبهای دانشگاهی،
4- بی قراری و روند تغییرات پرشتاب و قرار گرفتن در وضعیت دائما در حال تغییر( هیچ وضعیتی برای مدت طولانی دوام ندارد)
5-روند تغییر مستمر نیازهای آموزشی و پژوهشی،
6-روند تغییر روشها و ابزارهای آموزش و پژوهش،
7-روند ظهور کسب و کارهای و مشاغل جدید و نیاز به سواد و مهارهای تازه و نوظهور،
8-روند روبه گسترش شکاف بین آموزشهای رسمی و غیر رسمی( بویژه عقب ماندن نهادهای رسمی از آموزشهای جدید و گرایش به آموزش از مجاری غیر رسمی)،
9-روند رو به گسترش بین رشته ای ها،
10-روند وارونه شدن هرم قدرت، و قدرتیابی افراد و نهادهای مدنی و غیر رسمی و اعتباربخشی به مهارت و توان تخصصی افراد در خارج از نهادهای رسمی،
11-روند مهارت گرایی و کارآفرینی و بی اعتباری مدارک و مدارج علمی،
12- اهمیت و اعتباریابی آموزش توسط افراد و نهادهای غیر رسمی،
13-ظهور تکنولوژیهای جدید برای شبیه سازی برای آموزشهای عملی و آزمایشگاهی.
دکتر حاکم قاسمی گفت تصویری که ما آز آموزش عالی و دانشگاه در ذهن داریم دارای ابعاد 1-فیزیکی و کالبدی، 2-سازمانی و ساختاری،3-محتوای آموزشی مصوب،4-دارای روش ها و ابزارهای آموزشی مرسوم، و 5- دارای مرجعیت در تایید مدارج علمی است. اما این روندها و روندهایی که متاثر از آنها در آینده بروز خواهد کرد آموزش عالی و دانشگاه را از تمام ابعاد تحت تاثیر قرار خواهد داد. بنابر این ما با ظهور دانشگاههایی روبرو خواهیم بود که از تمام این ابعاد متفاوت است. وی گفت تصویری که می شود از دانشگاهها در آینده ترسیم کرد این است که در آینده دانشگاههایی خواهیم داشت که ابعاد دانشگاههای سنتی را ندارند و دارای ویژگیهای زیر هستند:
1-مجازی بودن،
2-بی مکانی،
3-فاقد قید و بندهای زمانی،
4-بدون بروکراسی، تشکیلات و سازمان،
5-بدون ساختار و سلسله مراتب متمرکز ،
6-بدون حضور دانشجو، اساتید، و کارکنان( پراکندگی جغرافیایی عامل انسانی)،
7-کلاس و آموزش بدون استاد،
8- تمرکز بر مهارت آموزی و کارآفرینی،
9= محتواهای آموزشی غیر رسمی(مهارتهای نوظهور)
10-تقویت آموزش و پژوهش بین رشته ای و مولتی سکشنال
11- خروجیهای غیر مکتوب،
12-انطباق پذیری و سرعت و توانمندی بالا در انطباق با تغییر محتوای دائما در حال تغییر( به دلیل فقدان ساختار متمرکز)،
13-اهمیت و اعتبار یافتن آموزشهای غیر رسمی(کاهش اعتبار و مرجعیت علمی دانشگاه به عنوان تنها نهاد آموزش عالی و مرجعیت یافتن مراکز آموزشی رقیب به عنوان مرجع داده های علمی و اطلاعات)،
14-دانشگاههای تک نفره و متفرق (رجوع به افراد و سازمانهای مدنی برای آموزش و مهارت آموزی)،
15-اعتبار بخشی به توان علمی و مهارتی در خارج از دانشگاهها و در نتیجه از دست رفتن مرجعیت دانشگاهها در تایید مدارک و مدارج علمی.
دکتر حاکم قاسمی در باره مواجهه دانشگاهها و آموزش عالی موجود با تغییرات حاصل از روندها و وضعیت های نوظهور گفت برای این مواجهه می توان ویژگیهایی به شرح زیر ذکر کرد:
1- محافظه کاری و مقاومت در برابر تغییرات، تعلل و تاخیر در اسباب کشی به فضای الکترونیک و مجازی،
2- اصرار بر مکانیت، و قید و بندهای زمانی،
3-مقاومت در اصلاح بروکراسی، و سازگاری با شرایط نو و در حال ظهور(در فرایندهای مختلف از قبیل پذیرش دانشجو، جذب استاد، محتوا و نحوه تدریس و ..)،
4-تداوم تمرکزگرایی و تلاش برای حفظ ساختار و سلسله مراتب(توقف بر نگاه سنتی به دانشگاه)،
5- آموزشهای بی ارتباط به مهارتهای لازم برای شرایط جدید و رشته های نوظهور(وجود هفت خوانها برای ایجاد رشته جدید)،
7-تغییر نیافتن محتوا و انطباق نیافتن آن با نیازهای روز(سرفصلهای دو و سه دهه ای)،
8-مقاومت در برابر نهادهای آموزشی رقیب به جای تلاش برای کنار آمدن با واقعیت و شبکه سازی و ایجاد یکپارچگی،
10-خود مرجع بینی و نادیده گرفتن آموزش ها و مهارت آموزیهای خارج از دانشگاه،
11-بی توجهی به اعتبار یافتن مدارک و مرجعیت های علمی خارج از دانشگاهها.
دکتر حاکم قاسمی در پاسخ به این سوال که در مواجهه با این تغییرات چه باید کرد؟ گفت بطور کلی باید تلاش کرد در این تغییرات خود را بیابیم و متناسب با اهداف و نیازهای جامعه به باز اندیشی و بازآفرینی آموزش عالی و دانشگاهها بپردازیم. در این جهت آنچه را ضروری است می توانم به شرح زیر خلاصه نمایم:
1- پذیرش واقعیت در حال ظهور،
2- بازنگری در نگرشهای سنتی به دانشگاه،
3-تصویر سازی مثبت از وضعیت ها و دانشگاههای در حال ظهور و پرهیز از ایجاد هراس نسبت به آن،
5-اصلاح باورها و گفتمانها در باره دانشگاه و دانشگاههای نوظهور،
6-تغییرات ساختاری و سازمانها،
7- و نهایتا فراهم سازی نیروی انسانی، امکانات و ابزارها متناسب با واقعیت در حال ظهور.
