نشست تخصصی بررسی عوامل موثر در مشارکت مردم در انتخابات ریاست جمهوری روز دوشنبه 17 خرداد ماه توسط معاونت فرهنگی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) و با سخنرانی دکتر حاکم قاسمی رئیس پژوهشکده آینده پژوهی دانشگاه به صورت برخط برگزار شد. در این نشست مجموعه عواملی که می تواند موجب افزایش و یا کاهش مشارکت مردم گردد در سطوح و لایه های مختلف بررسی و راهکارهای افزایش مشارکت معرفی شدند.
دکتر قاسمی در این نشست گفت: در آستانه انتخابات قرار داریم و در این شرایط افراد و تحلیل گران مختلف هریک با توجه به دیدگاههای خود عوامل موثر در مشارکت مردم را معرفی می کنند. برخی عملکرد دولت، و برخی عملکرد شورای نگهبان را عامل موثر در میزان مشارکت معرفی می کنند. اما این تحلیل ها به نظر می رسد تقلیل گرایانه و با سویه سیاسی است. من در این بحث می خواهم موضوع را با کاربست روش تحلیل لایه ای علتها که یکی از روشهای شناخته شده آینده پژوهی است بررسی کنم. با این روش می توان موضوعات و مسائل اجتماعی را از زوایا، ابعاد و لایه های مختلف مورد بررسی قرار داد، به عمیق ترین لایه های موثر بر پدیده های اجتماعی پی برد و بر این اساس راهکارهای بدیع و خلاقانه ای ارائه کرد.
رئیس پژوهشکده آینده پژوهی گفت: در لایه سطحی و قابل مشاهده عواملی مانند عملکرد دولت در عمل به وعده ها، عملکرد نهادهای اجرایی در برگزاری انتخابات و فراهم کردن شرایط مناسب برای شرکت همه در انتخابات، عملکرد نهادهای نظارتی از جمله شورای نگهبان، عملکرد احزاب، عملکرد کاندیداها، وضعیت تبلیغات، و مواردی از این نوع به عنوان عوامل موثر بر مشارکت مردم در انتخابات به حساب می آید. اما این موارد تنها عوامل مشهود و قابل رویت است که همه می بینند و بر آن تمرکز می کنند و با توجه دیدگاههای خود آن را برجسته می کنند و یا در حاشیه قرار می دهند.
دکتر قاسمی گفت: اما در یک لایه عمیق تر در لایه ساختاری و نظامهای اجتماعی، این ساختارها و نوع نظامهاست که بر شرکت مردم در انتخابات اثر می گذارد، و عملکردها بر بستر و از مسیر این نظامها و ساختارهاست که بروز می یابد. در این لایه نوع و ویژگیهای نظامهای سیاسی، اجرایی، اقتصادی، ساختارهای قانونی، ساختارهای فرهنگی و اجتماعی، و یا نظامهای حزبی عواملی هستند که بر مشارکت در انتخابات اثر می گذارند. مثلا نظامهای فرهنگی مشارکتی، مشارکت در انتخابات را افزایش می دهند در حالیکه نظامهای فرهنگی غیر مشارکتی چندان مشوق مشارکت نیستند. یا نظامهای حزبی کارآمد بسیار موثرند که در جامعه ما خلاء آن به شدت وجود دارد. احزاب با کارکردهایی که دارند مانند تربیت و معرفی شخصیت های سیاسی توانمند به جامعه، تجمیع خواست ها و تقاضاها و جهت دادن به آنها، آگاهی بخشی سیاسی، مشخص کردن خاستگاه اجتماعی شخصیت های سیاسی و پیوند زدن بین مردم و آنها، و تهییج و بسیج مردم و هواداران برای مشارکت می توانند زمینه را مهیای مشارکت گسترده مردم در انتخابات نمایند. در حال حاضر به دلیل ضعف ساختارحزبی در جامعه آنها نمی توانند پیوندی بین مردم با کاندیدها و برنامه های آنها برقرار کنند و برای مشارکت گسترده مردم زمینه سازی کنند. و لذا برخی از این کارکردها را نهادهای رسمی مانند رسانه ها مثل صدا و سیما انجام می دهند که نمی تواند جایگاه ساختارهای حزبی را پر کند.
دکتر قاسمی در ادامه بحث خود گفت: اما در لایه ای عمیق تر این باورها و گفتمانها هستند که بر پدیده های اجتماعی موثرند. مشارکت مردم در انتخابات نیز به شدت تحت تاثیر گفتمان غالب و ساری و جاری در جامعه است. اگر باور و گفتمان غالب این باشد که جمهوریت ذات و یکی از بنیادهای نظام جمهوری اسلامی است و با مشارکت در انتخابات می توان تغییرات گسترده در جامعه ایجاد کرد و وضع موجود را برای رسیدن به وضع مطلوب تغییر داد قطعا مشارکت افزایش می یابد. بر این اساس است که مخالفان مشارکت مردم در انتخابات از جمله رسانه های وابسته به آنها از ماهها قبل تلاش و تبلیغات خود را بر این متمرکز کرده اند که بگویند انتخابات ایران فرمایشی است و با شرکت در آن نمی توان وضع را تغییر داد. در لایه ای عمیق تر از لایه گفتمانها، عواملی در لایه سمبل ها، نمادها و اسطوره ها هستند که بر پدیده های اجتماعی از جمله مشارکت مردم در انتخابات اثر گذارند. اینکه چه اسطوره، چه نمادی و یا چه سمبلی از انتخابات و مشارکت در آن در ذهن ها وجود دارد. به عنوان مثال اگر انتخابات را نماد قدرت طلبی و سیاسی بازی، یا انتخابات را عرصه بازی قدرتمندان بدانیم، موجب کاهش شرکت در انتخابات می شود. اما اگر انتخابات را نماد تلاش برای خدمت، نماد تاثیرگذاری بی قدرت ترین و ضعیف ترین افراد جامعه بر قدرت، و یا نماد اقتدار ملی و مانند اینها بدانیم که می تواند باعث تامین منافع ملی شود می تواند میزان مشارکت مردم در انتخابات را افزایش دهد. بنابر این نماد سازی در باره شرکت در انتخابات بسیار مهم است.
رئیس پژوهشکده آینده پژوهی دانشگاه بین المللی در باره راهکارهای افزایش مشارکت در انتخابات گفت: با توجه به عوامل مختلف در لایه های چهارگانه ای که ذکر شد برای افزایش مشارکت نیاز به برنامه های بلندمدت، میان مدت و کوتاه مدت است. طبیعتا در یک هفته مانده به انتخابات نمی توان برنامه های بلند مدت یا میان مدتی را اجرا کرد. در شرایط کنونی آنچه مهم است توجه به برنامه های کوتاه مدت است. باید در این یک هفته مانده به انتخابات به گونه ای عمل کرد که اعتمادها جلب شود، باور به اینکه با انتخابات می توان وضع را بهتر کرد ایجاد شود و نمادی مثبت ازانتخابات در اذهان شکل بگیرد. از این جهت در شرایط فعلی رسانه ها، گروههای مرجع، نخبگان و هنرمندان بسیار می توانند برای افزایش مشارکت در انتخابات موثر باشند.
